DE 'KATHOLIEKE' VAN GOGH EN DE 'PROTESTANTSE' MONDRIAAN

Vincent Van Gogh, De aardappeleters, Nuenen 1885, Van Gogh museum Amsterdam

 

We hebben al vastgesteld dat Van Gogh en Mondriaan van dezelfde voorouders stammen, dat op zich is opzienbarend, en dat beiden eenBrabantse toets hebben. De Brabantse toets van Van Gogh kunnen we zien in een aantal schilderijen van hem waarvan de aardappeleters het meest bekend is. Je kunt dat schilderij enigszins beschouwen als een eerbetoon aan het Brabantse boerenleven. Het zou zo maar de Brabantse Nachtwacht kunnen zijn.

Van Gogh heeft het thema van de gezinsmaaltijd niet voor niets gekozen. Men deelt in gezinsverband het eenvoudige eten. Eten delen is het symbool bij uitstek voor solidariteit. De boerin links kijkt onderwijl met een zekere warmte naar haar man rechts van haar terwijl beiden uit dezelfde schaal een aardappel pikken. De boer rechts houdt zijn kom uitnodigend voor aan zijn vrouw terwijl zij bezig is koffie in te schenken, niet alleen voor zichzelf, maar voor allemaal.

Je zou hier het ritueel van de Katholieke mis in kunnen zien. De aardappel en de koffie staan dan voor het brood dat gebroken wordt, de koffie voor de wijn die geschonken wordt. Misschien overdreven maar Van Gogh als domineeszoon moet goed bekend geweest zijn met kerkelijke rituelen. Dus zo gek is het nog niet. Van Gogh is trouwens zijn hele verdere leven lang in alle opzichten trouw gebleven aan het thema van de eenvoud en de solidariteit. Uiteindelijk schilderde hij de schoonheid van het leven in al zijn eenvoud of het nu landschappen of portretten waren.

Piet Mondriaan,Ruitvormige Compositie met 2 lijnen, 1931 Stedelijk Museum Amsterdam

Mondriaan heeft hetzelfde gedaan maar op een abstracter  niveau. Van Gogh en Mondriaan waren immers beiden idealisten die hun leven lang gezocht hebben naar de zin van het leven. Beiden hadden daarbij als vertrekpunt het van thuis meegekregen Protestantse geloof. Beiden vonden uiteindelijk rust in de schilderkunst. Daarin konden ze hun idealisme, hun optimisme en hun levensovertuiging kwijt. Van Gogh is daarom alles behalve een plaatjesschilder en Mondriaan geen schilder van alleen maar vierkantjes en lijnen.

Beiden schilderden vanuit een geestelijke wereld die niet los stond van hun dagelijkse leven. Van Gogh is als kind van zijn tijd dichter bij de figuratieve kunst gebleven om zijn geestelijke leven te verbeelden. Mondriaan als kind van zijn tijd kwam uiteindelijk terecht in de abstracte kunst niet omdat dat mode was geworden maar omdat hij daarmee het beste zijn ideeën, zijn idealen, zijn geestelijke leven kon uitdrukken.

Je zou kunnen zeggen dat Van Gogh meer een Katholieke schilder is met zijn uitbundige vorm- en kleurgebruik als lofprijzing aan de schepping van mens en natuur. Mondriaan daarentegen is als zoon van een onderwijzer met zijn voorkeur voor abstractie, met zijn strakke lijnenspel, zijn primaire kleuren en eenvoudige vormen meer een Protestantse schilder. Daar waar Van Gogh op zijn doeken het eeuwige leven viert met aardse kleuren en vormen, viert Mondriaan datzelfde eeuwige leven met onaardse harmonie en schoonheid. Van Gogh is als een Katholieke kerk met zijn uitbundige rituelen, beelden en schilderijen. Mondriaan is als een Protestantse kerk met zijn nadruk op ruimte en eenvoud.