ZWARTE PIET EN DE TACHTIGJARIGE OORLOG

Zie hier Sinterklaas en 2 Zwarte Pieten in hun standaard uitrusting. De Goed Heilig Man met baard, mijter met kruis, staf, het grote Gouden Boek, rode mantel en priester onderkleed. Zwarte Piet met baret met veren, een zwart gemaakt gezicht met fel rode lippen, handschoenen en een kleurig pak.

Het is weer tijd voor het terugkerende ritueel van de discussie over Zwarte Piet. De zwart geverfde blanke Piet zou een uiting zijn van racisme want hij lijkt op een neger of nog beledigender een nikkertje. Laat ik beginnen met mezelf. Ik ben opgegroeid met Sinterklaas en Zwarte Pieten want er waren er altijd meer dan een. Sinterklaas werd ook wel eerbiedig de Goed Heilig Man genoemd. Daarmee kwam hij nog verder van ons af te staan dan hij al deed met zijn eerbiedwaardige baard, mijter, staf, goud bestikte rode mantel met daaronder een voor Katholieken duidelijk herkenbaar priesterkleed en gezeten op een wit koningspaard. Een onaantastbare oude man die het beste met kinderen voor had.

Wat zijn aanzien nog verhoogde was zijn grote Gouden Boek met daarin de namen van alle kinderen met aantekeningen over hun gedrag in het afgelopen jaar. Was Sinterklaas daarmee een vroege voorloper van de Amerikaanse inlichtingendienst NSA of een verzinnebeelding van een god? Ik denk het laatste, want met behulp van zijn boek scheidde hij immers de goede kinderen van de stoute kinderen. Sinterklaas heeft de autoriteit en de macht om goed van kwaad te scheiden, normaal is dat alleen aan God voorbehouden. Was een kind goed geweest, dat wil zeggen braaf en gehoorzaam aan zijn ouders dan kon het rekenen op een of meer cadeaus. Een beloning van het goede, wat de normale gang van zaken behoort te zijn.

Maar helaas komt het tegendeel ook voor, het kwaad en in het geval van kinderen hebben we het dan over stoute kinderen. Het stoute kind behoort te worden gestraft en voor straffen hebben we de duivel, zelf de verzinnebeelding van het kwaad. Zwarte Piet is die verzinnebeelding van de duivel maar dan wel een voor kinderen. Een goedaardige duivel als tegenpool van de goed heilig man. Het eeuwige raadsel van goed en kwaad verzinnebeeld in Sinterklaas en Zwarte Piet. Zwarte Piet straft niet voor eeuwig zoals duivels met volwassenen doen. Hij geeft kinderen met de roe of in het ergste geval stopt hij ze in de zak om ze mee te nemen naar Spanje, dat wil zeggen ver weg van huis en haard. Een akelige gedachte voor een kind dat graag thuis bij zijn vader en moeder is.

Sinterklaas en Zwarte Piet zijn dus een verzinnebeelding van iets wat normaal ongrijpbaar is, namelijk het goede en het kwade. Er komt dus geen moor, slaaf, neger of nikker of wat voor beledigends dan ook voor de Afrikaan aan te pas. Als Zwarte Piet wel een verzinnebeelding van de slaaf was geweest dan zou hij de stoute kinderen toch ook niet meenemen naar Spanje maar naar Afrika? In mijn jeugd is dat continent echter nooit genoemd. Ik leerde over Afrika dat er heidenen woonden. Sommige heidenen waren goed en anderen slecht. De goede Afrikaanse heidenen werden door missionarissen geholpen om Katholiek te worden om zodoende alsnog in de hemel te komen.

Je kunt nu lachen om zoveel simplisme maar het leven zelf was toen nog een stuk simpeler. Het is altijd gemakkelijk lachen om het verleden als je zelf beter meent te weten. Dat is de arrogantie van de levenden over de doden, maar dat terzijde.

De onthoofding van de edellieden Egmont en Hoorne op de Grote Markt van Brussel op 5 juni 1968. Waarom wordt deze oorlogsdaad niet herdacht met een gedenksteen op de Grote Markt van Brussel. Dat is toch het minste wat men zou kunnen doen voor deze twee vrienden van Willen van Oranje die hun protest tegen de Spaanse Inquisitie met de dood moesten bekopen.

Terug naar Spanje. Waarom komen Sinterklaas en Zwarte Piet uit Spanje? Dat is moeilijk te achterhalen. Spanje was in vroeger eeuwen natuurlijk een Verweggiestan, onvoorstelbaar ver weg voor de meeste mensen en toch dichtbij genoeg om het te kennen. Tenminste voor Nederlanders. Kwam tachtig jaar lang niet het goede en het kwade min of meer uit Spanje, tijdens de Tachtigjarige oorlog? In ieder geval voor Katholieken. De Spanjaarden mochten dan aan de kant staan van de Katholieken maar als de Spaanse troepen voor de poorten van je stad stonden of door je dorp marcheerden, was het oorlog met alles wat daarbij hoort: doodslag en moord, brand en plundering en dan maakte het niet uit of je een Katholiek was of niet. Iedereen leed onder de Tachtigjarige oorlog zoals ook nu iedereen in Syrië lijdt onder de burgeroorlog aan welke kant hij of zij ook staan. Spanje was dus ooit bijna een eeuw lang voor Nederlanders een land waar zowel het goede als het kwade vandaan kwam. Is het dan niet logisch dat Sinterklaas en zwarte Piet als een goedaardige verzinnebeelding van het goede en het kwade ook uit Spanje komen?

De martelaren van Gorkum waren 19 religieuzen en wereldheren die door watergeuzen in 1572 vermoord zijn in Briel. Ook een oorlogsdaad en een schending van mensenrechten zoals de terechtstelling van Egmont en Hoorne. Iemands geloof kon toen in de Nederlanden blijkbaar een reden voor moord zijn op landgenoten. Misschien goed als we daar eens wat vaker bij stil zouden staan. Het maakt je nederig en bescheiden maar doet je ook beseffen dat zoiets niet meer mag gebeuren.

Dit verwarrende beeld van de Tachtigjarige Oorlog klopt trouwens aardig met wat ik als Katholieke jongen op de Lagere School leerde. Aan de ene kant kregen we verhalen te horen over de onschuldige martelaren van Gorkum, de schuilkerken en het verbod op Katholieke processies. Aan de andere kant leerden we over de terechtstelling van de edellieden Egmont en Hoorne, de bevrijding van Breda, de doodsstrijd van Leiden enz. Kortom, geen eenduidige beeld van een glorieuze bevrijdingsoorlog maar een verwarrend beeld van een land in oorlog. Een beeld dichtbij de werkelijkheid van elke dag van de gewone mensen. Een werkelijkheid die ik ook van nabij heb leren kennen tijdens de burgeroorlogen in Nicaragua en El Salvador.

Als sommigen menen dat Zwarte Piet een desnoods verborgen vorm van racisme is dan verwarren ze dus de verzinnebeelding van het kwaad met dat van de zwarte medemens. Bij mij persoonlijk en al mijn leeftijdgenoten en ook bij mijn kinderen is het voor zover ik weet nooit opgekomen dat Zwarte Piet eigenlijk een mallotige en minderwaardige Afrikaan of zelfs een slaaf zou zijn. Dat kon ook moeilijk want Afrikanen lopen niet in korte gestreepte broeken met zwaar aangestifte rode lippen, een veel te zwart gezicht, een baret met veren, witte kniekousen, handschoenen, een roe en een zak. Volwassenen zien blijkbaar iets in Zwarte Piet waar een kind niet eens op kan komen. Voor een kind is Zwarte Piet iemand die je te vriend moet zien te houden want met de roe krijgen is niet niks om nog maar niet te spreken van in een zak naar Spanje te worden meegenomen.