MANDELA

Nelson Mandela en Frederik de Klerk tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum in Davos in januari 1992

Ik heb er weinig over gehoord en gelezen in de media maar voor mij is Mandel vooral groot omdat hij als vrijheidsstrijder koos voor de democratie in de brede betekenis van het woord. De meeste vrijheidsstrijders, zeker als ze gewonnen hebben, kweken een ego zo groot als de Eiffeltoren en denken dat ze voor eeuwig het recht hebben hun land te besturen. Als ze al voor democratie zijn dan wel in aangepaste vorm zodat ze zo lang aan de macht kunnen blijven als ze willen. Niks van dat alles bij Mandela. Hij liet zich niet corrumperen door macht net zo min trouwens als geld. Misschien omdat hij in de gevangenis geleerd had wat de echte waarden in het leven zijn?

Vergelijk Mandela eens met Raoul Castro, de broer van Fidel Castro, die bij het eerbetoon voor Mandela aanwezig was. Beide broers zijn niet van de macht weg te slaan. Of Mugabe die zijn volk alleen maar geleerd heeft wat rancune is, onderdrukking, geweld en intolerantie. Zij hebben zich gewend aan de macht en het geweld, ooit in een ander leven gelegitimeerd door hun bevrijdingsstrijd. Als bevrijders mochten ze geweld gebruiken om de macht te verkrijgen en dat zijn ze nadat ze de macht hadden veroverd, blijven doen. In plaats van over te schakelen naar een democratische gezindheid met waarden als vertrouwen, verzoening, verdraagzaamheid, compromis bereidheid enz., klampten ze zich vast aan de macht desnoods met geweld.

Mandela daarentegen stapte zonder dralen over naar geweldloosheid, naar compromis, naar vrede, verzoening, verdraagzaamheid, tolerantie, vergevingsgezindheid en vertrouwen. Mandela begon daarmee onmiddellijk na zijn vrijlating uit de gevangenis door vertrouwen te geven aan de Zuid Afrikaanse President Frederik de Klerk en diens voorstellen.Vergelijk dat eens met de nalatenschap van leiders als Raoul en Fidel Castro of Mugabe. Ze passen geen van allen voor geen meter bij Mandela. Mandela gaf vertrouwen aan wat eens zijn tegenstander was, werd zelf president en gaf daarna die presidentiële macht af en hoe! Met vrije en eerlijke verkiezingen, al zullen er hier en daar wel beginnersfoutjes en kleine vlekjes hebben gezeten maar een kniesoor die daar op let. Mandela heeft een voorbeeld gegeven wat geen enkele Zuid Afrikaanse politieke leider na hem, blank of zwart, kan negeren al zou hij of zij dat willen. Zijn volk zal hem er aan herinneren.

Met zijn optreden heeft Mandela democratische deugden of waarden als bescheidenheid, verdraagzaamheid, vrijheid en openheid, vergevingsgezindheid, compromisbereidheid en vertrouwen in de harten van de Zuid Afrikanen gegrift. Zonder die waarden is geen enkele vorm van democratie mogelijk. Democratie is niet alleen een kwestie van geheime en eerlijke stemprocedure, van vrijheid van meningsuiting en vereniging. Dat zijn de basisvoorwaarden voor uitoefening van de politieke democratie. Zonder dat is democratie niet mogelijk.

Maar veel belangrijker voor een samenleving en zijn politiek zijn de onderliggende waarden die je zou kunnen samenvatten onder het begrip democratische gezindheid. Zonder die gezindheid geen echte of misschien beter uitgedrukt levende democratie. Het is mooi dat er democratische regels zijn die in wetten zijn vastgelegd. Dat er mensenrechten zijn die het democratische bouwsel ondersteunen, maar dat hele bouwsel is zinloos als er geen mensen in wonen met een democratische gezindheid. Daarom is democratie ook zo moeilijk. Een gezindheid kun je immers nooit afdwingen. Een gezindheid moet deel van jezelf zijn, het moet vanzelfsprekend zijn zoals de lucht die je inademt.

In onze tot het uiterste opgerekte liberale samenleving beschouwen we gezindheid als een strikt individuele verantwoordelijkheid en niet langer als een gedeelde, gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Deze vorm van individualisme, het idee dat ieder het maar voor zichzelf moet uitmaken, knaagt aan de wortels van de democratische samenleving. Dit soort liberalisme maakt dat we op den duur niet meer met elkaar kunnen samenleven. Wie alleen maar de ander wantrouwt, wie alleen maar aan zichzelf denkt, wie alleen maar het onderste uit de kan wil, wie alleen denkt aan zijn eigen vrijheid en zijn rechten, maakt uiteindelijk de democratie kapot.

WAS CHRISTUS EEN VAKBONDSMAN?

Foto: Petrus

Was Christus een vakbondsman? Als je de parabel over de landheer (tegenwoordig heet zo iemand werkgever) en de dagloners (tegenwoordig ZZP'ers) leest, zou je toch denken van niet (Matteus 20:1-16). Wat is er nou voor rechtvaardigs aan om degenen die maar een een uur gewerkt hebben, evenveel te betalen als degenen die bij het ochtendgloren al waren begonnen? Dat zou elke CAO ongeloofwaardig en onbruikbaar maken. Daarin wordt juist gesproken van gelijk loon voor gelijk werken. Een slogan die bijvoorbeeld ook nog steeds geldt als het gaat om vrouwenarbeid. Maar al te vaak krijgen vrouwen voor gelijk werk, minder betaald. Dat is discriminatie tussen seksen wat voor elke rechtgeaarde vakbondsman onaanvaardbaar is.

Het wordt er niet beter op als we verderop lezen wat de werkgever voor antwoord geeft aan de verongelijkte dagloners die 's morgens vroeg al waren begonnen met werken en hetzelfde betaald krijgen als degenen die maar een uur hebben gewerkt. Volgens de werkgever staat het hem vrij om te betalen wat hij wil, ongeacht hoe lang ze gewerkt hebben.

“Toen ze die (een denarie) in handen hadden, gingen ze bij de landheer hun beklag doen: Die laatsten hebben één uur gewerkt en u behandelt hen zoals u ons behandelt, terwijl wij het onder de brandende zon de hele dag hebben volgehouden. Hij gaf een van hen ten antwoord: “Beste man, ik behandel je toch niet onrechtvaardig? Je hebt toch ingestemd met het loon van één denarie? Neem dan aan wat je toekomt en ga. Ik wil aan die laatsten nu eenmaal hetzelfde betalen als aan jou. Of mag ik met mijn geld niet doen wat ik wil? Zet het kwaad bloed dat ik goed ben?” Zo zullen de laatsten de eersten zijn en de eersten de laatsten.” (Uit: De Nieuwe Bijbelvertaling

© 2004/2007 Nederlands Bijbelgenootschap)

Een werkgever die meent dat hij met zijn geld kan doen wat hij wil, is nu niet bepaald het type werkgever waar je als vakbond mee wilt onderhandelen. Zulk werkgevers gedrag leidt tot willekeur en hoe je het ook keert of wendt, willekeur is de vijand van sociale rechtvaardigheid, van elke vorm van rechtvaardigheid. Aan de andere kant heeft hij wel gelijk met zijn bewering dat de arbeider van die ochtend heeft ingestemd met zijn loon van een dinar en dus eigenlijk niet moet zeuren dat die ander meer krijgt. Hij krijgt immers wat hem toebehoort volgens afspraak. In dat opzicht heeft de werkgever dus wel zijn woord gehouden.

Maar zo'n verhaal gaat natuurlijk over het Koninkrijk der Hemelen en daar hebben vakbondsmannen nu eenmaal niks in te brengen. Het is zo gezegd een geestelijk verhaal en dan gaat het in zijn algemeenheid over goedheid en eerlijkheid. De werkgever is goed voor zijn mensen ongeacht of ze lang of kort voor hem werken. De werknemers moeten wel het eenmaal toegezegde loon krijgen en als dat het geval is dan moeten ze niet zeuren. Ze hebben het immers zo afgesproken. Wat 's morgens rechtvaardig was -1 dinar voor een dag werken – is dat 's avonds ook nog altijd, ook al krijgen anderen hetzelfde bedrag voor minder werken. Afgunst en jaloezie zijn misplaatst.

Als je het zo bekijkt is het toch een bruikbaar verhaal voor de vakbond. Eerlijke en goede werkgevers is natuurlijk iets wat ze allemaal willen ook als vakbond. Werkmensen moeten niet achteraf beginnen te klagen over hun loon als ze in eerste instante in alle open en eerlijkheid ingestemd hebben met dat loon. En ze moeten al helemaal zich niet beklagen als anderen meedelen in het goede van de werkgever. Het zou je juist gelukkig moeten maken dat anderen kunnen meedelen in de welvaart. Als iemand goed doet mag dat nooit kwaad bloed zetten, dat is ook waar.

NEW MINIMALISM (XV)

New Minimalism Number 28, Metro Station Troon, Brussel, November 2013

New Minimalism Number 29, Metro Station Troon, Brussels, November 2013

AANTJES

Waarom was ik nieuwsgierig naar de tweedelige TV serie over Aantjes, want gewoonlijk kijk ik niet naar Hollands drama? Dat komt omdat ik het geen echt drama vindt of het nu om prins Bernhard gaat of ons Koningshuis, de ontvoering van Heineken of de ondergang van de jaren zeventig politicus Wim Aantjes. Natuurlijk gebeuren er wel drama's in Nederland, al lijken ze wel altijd kleiner dan in het buitenland, maar ze worden altijd zo onhandig gedramatiseerd. Dat komt – denk ik – door ons Nederlandse gebrek aan gevoel voor drama. We zijn daar te nuchter voor. Met het beginsel doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg, maak je immers geen drama. Dan krijg je nagespeelde werkelijkheid zoals laatst dat gedoe op het strand met de landing van Koning Wilem III. Als het niet zo pijnlijk was om te zien, zou je krom liggen van het lachen. Dan zou het een soort Dutch Monty Python kunnen zijn maar daarvoor is ons gevoel voor zelfspot en relativering weer te klein.

In dergelijk drama dat vooral bestaat uit nagespeelde werkelijkheid, blijven de diepste -dramatische- zieleroerselen buiten beschouwing. Die kunnen we niet zien dus daar beginnen we niet aan. Daarom eindigt Aantjes steeds op het punt waar het dramatisch wordt. Zo vraagt Aantjes zich enkele malen in de serie af waarom hij in 1944 in de trein is blijven zitten op weg naar een strafkamp omdat hij geweigerd had alsnog dienst te nemen in de Germaansche SS terwijl hij wel getekend had. De rest nam wel de benen, Aantjes niet. Was hij er te braaf voor? Dat zou kunnen als je hem ziet zitten aan tafel met zijn Duitse vrouw en zijn nette kinderen. Een doorsnee gezin met een gezinshoofd dat bezig is een belangrijk Nederlands politicus te worden.

Was hij als brave jongen uit een goed Christelijk gezin verdwaald in de oorlog? Wie zal het zeggen? De serie zegt er niks over. Waarom wilde hij uit die verplichte Duitse Arbeidsdienst? Zinde hem het werk niet, vond hij dat hij de Duitse oorlogsmachine niet mee moest helpen draaiend houden, miste hij zijn ouders en zijn eigen omgeving? Vragen te over maar we krijgen er geen antwoord op. Wat we wel te zien krijgen is een aandoenlijke reeks Nederlandse poltici en ambtenaren met als kers op de taart Hannie van Leeuwen, de politica met haar op haar tanden, de vrouw die een flinke borrel lust (dat vele geborrel in die kringen was nieuw voor me) en een NAVO tante die met een gerust hart straaljagers koopt voor het Nederlandse leger. Een Hollandse vrouw uit een stuk. Een Rita Verdonk, maar dan met verstand en inzicht.

Zij stond pal voor het Nederlandse lidmaatschap van de NAVO. Ze moest niks hebben van de anti-neutronenbom actie, gesponsord en geleid door de Communistische Partij. Aantjes wel. Die vond dat de NAVO bezig was een grens te overschrijden. Welke grens wordt niet duidelijk. Tegelijkertijd zien en horen we mensen die vinden dat Aantjes met zijn kritiek op de NAVO een risico was geworden voor de Nederlandse veiligheid. Was het zo erg? Werd dat toen in die kringen als zo ernstig ervaren dat ze in het verleden van Aantjes gingen spitten om hem politiek uit te schakelen? Had Nederland ooit onder Aantjes uit de NAVO kunnen stappen? Ik denk van niet en dat moet toenmalig NAVO Algemeen Secretaris Luns (Nuns in de serie) en voormalig minister van Buitenlandse Zaken toch ook geweten hebben of had Luns als 'voormalig NSB'er ' gewoon een hekel aan de steeds linkser wordende Aantjes? Drama zat in de Nederlandse politiek maar we zien het niet.

We krijgen in de serie ook stukken te zien en te horen van de zogenaamde bergrede van Aantjes op het eerste CDA congres (1972). Daarin verklaart hij het Evangelie tot richtsnoer voor de politiek. Volgens veel Katholieke politici afkomstig uit de Katholieke Volks Partij KVP een veel te hoog gegrepen uitgangspunt of vooral te weinig open naar niet Christelijke kiezers? Wie zal het zeggen? Dat fundamentele verschil van inzicht in de toekomst van de Nederlandse politiek komt in de serie niet uit de verf. Maar je kunt je wel afvragen waar dat hoge -evangelische- normbesef in 1944 was toen hij zich aanmeldde voor de paramilitaire Germaansche SS?

Was hij toen als 21 jarige nog te jong om te beseffen wat hij deed? Was zijn lidkaart van de Germaansche SS als het ware een jeugdzonde die in oorlogstijd zwaarder weegt dan in vredestijd? Dat kan zijn. Oorlog is een strijd op leven en dood en dus moet je meer op je hoede zijn dan in vredestijd. Daar was Aantjes niet in getraind. Hannie van Leeuwen blijkbaar wel. Maar Aantjes wist wel dat zijn jeugdzonde meer was dan dat en dus zweeg hij. Hé, ook hier laat zijn normbesef hem in de steek. Hij verzweeg zijn jeugdzonde, zelfs op momenten dat het er op aan kwam. Hij kon het niet over zijn lippen verkrijgen. Hoe dramatisch. De man die staat voor zuivere evangelische politiek kan niet vertellen dat hij op zijn 21^ste jaar onzuiver in zijn oordeel is geweest. Is dat hypocritie? De TV serie komt niet eens in de buurt van dit menselijk raadsel.

DUTCH-LAND: WINDMOLEN LANDSCHAP

Petrus, 'Dutch-Land, Windmolenlandschap, tekening op papier en computer, formaat A4

DUTCH-LAND: RIVIERLANDSCHAP

Petrus, 'Dutch-land, Rivierlandschap', tekening op papier en computer, formaat A4