AFRIKAANSE MADONNA

Zie voor uitleg over dze 'Afrikaanse Madonna' hieronder.

De hierboven afgebeelde 'Afrikaanse Madonna', die naam heb ik haar gegeven, heb ik onlangs gekocht op de “Marché des objets d'art” in Lomé, de hoofdstad van Togo. Togo en Benin zijn de bakermat van wat wij Voodoo noemen, een ritueel dat deel uitmaakt van wat antropologen animisme noemen. Tot op de dag van vandaag hebben de inwoners daar, vooral op het platteland, nog een fetisj in hun huis staan. Je kunt ze ook een groot formaat aantreffen in het midden van een dorp of voor een poort die toegang geeft tot een binnentuin met hutten er omheen. Je ziet ze soms ook nog in Lomé.

Over het algemeen moeten mensen niet veel hebben van een fetisj, ook Afrikanen soms niet. Ze vertrouwen het niet helemaal. Minder goed geïnformeerde blanken denken dat een fetisj gemaakt wordt met boze, kwaadaardige, vijandige of misdadige bedoelingen. Ik geloof dat ik in 'Kuifje in Afrika' zoiets ben tegengekomen en ik herinner me ook nog vagelijk een James Bond film met Haïtiaanse Voodoo. Zulke kwaadaardige Voodoo kan natuurlijk maar ik ben het (nog) niet tegengekomen. De fetisjen die ik ken zijn bedoeld om het huis te beschermen, voor een goede jacht te zorgen, de bevordering van de vruchtbaarheid van een vrouw of in dit geval een moeder met kind te beschermen.

De symboliek van een kind dat met touwen aan de moeder vast zit, kan ik begrijpen. Of het ook zo bedoeld is, weet ik niet. Er zitten nog andere attributen aan het beeld vast zoals een fles waarvan ik de betekenis niet ken. Misschien symboliseert het een medicijnfles als afweermiddel tegen ziekte van moeder of kind? Geen overbodige luxe in Afrika. Het spiegeltje voor op haar buik, dat niet goed te zien is op de foto, zie je op bijna alle fetisjen en naar ik begrepen heb van Afrikanen symboliseren ze de ziel van een mens. Weerspiegelt de spiegel misschien de ziel van degene die het moet beschermen? Waarom niet, de wereld van het bijgeloof en zijn geesten heeft ook een zekere logica. 

Gaat het alleen maar om een afspiegeling of is er meer aan de hand? De meningen hierover zijn verdeeld. Ik hou het erop dat de beelden en de daaraan vastzittende voorwerpen zelf niet bezield zijn. Ze zijn slechts een houvast op deze wereld om onze geest te richten naar de geesten die ons moeten beschermen of helpen. Beelden en afbeeldingen in de Katholieke kerk hebben dezelfde functie. Het zijn symbolen van een niet (meer) zichtbare heilige of god zelve. De beelden zijn als het ware bemiddelaars en hulpmiddelen om onze geest te helpen een voorstelling te maken van de god en zijn heiligen waartoe we ons richten. 

Dat geldt volgens mij ook voor de Afrikaanse fetisjen. Afrikanen zijn net zo min als wij zo stom om te denken dat er een god of persoon in het beeld zou zitten. Wel is mogelijk dat het beeld vanwege zijn rol van bemiddelaar over bijzondere (magische) krachten beschikken, net als toverspreuken een magische kracht zouden hebben. Zulk bijgeloof zit diep in ons bewustzijn. In dat geval wordt het beeld zelf vereerd als ware het de god zelve.

Petrus, Afrikaanse Madonna, acryl en potlood op paneel, 81,5 x 122 cm.
Het zal niet verbazen dat dit schilderij is geïnspireerd door de hierboven afgebeelde 'Afrikaanse Madonna'

Waarom dit beeld een schelp draagt, weet ik niet. Over het algemeen symboliseren schelpen vruchtbaarheid. Misschien heeft het beeld van de moeder een schelp omdat de vrouw die het beeld heeft meer kinderen wil? De vervaarlijke uitstekende scherpe voorwerpen links en rechts bij haar schouders en een onderaan links, geven het beeld een strijdvaardige aanblik. De symboliek lijkt duidelijk, de moeder is ook een krijger als dat nodig mocht zijn om haar kind te beschermen.

Afrikanen steken geen kaarsjes aan voor hun fetisj zoals wij dat doen voor onze beelden van heiligen als we hen om onze hulp en steun vragen. Hun offers zijn aardser. Ze gooien een kleine hoeveelheid eten, drank, sigaretten as enz. over het beeld. Dat is de reden waarom een fetisj er gewoonlijk besmeurd uitziet. Dat is ook het geval met dit beeld. 

Je kunt het op de foto niet goed zien maar er zit een soort jute over haar hoofd geplakt en daarop zitten restanten van dons of kleine veertjes. Geen idee wat daar de bedoeling van kan zijn. Ook van de rode linten om haar enkeles weet ik niet wat ze betekenen. Het gezicht is naar Afrikaanse gewoonte uitgesneden. 

Ze kijkt als een bezorgde of misschien zelfs gekwelde moeder. Ook al beleeft een moeder vreugde aan haar kind, het is ook een last. Een kind kan een zegen zijn maar ook een vloek. Moeder ben je voor je leven. Het moederschap is universeel en dus overal hetzelfde. Daarom nemen in elke godsdienst moeder en kind een centrale plaats in. Zij is per slot van rekening degene die het leven doorgeeft en daarmee het voortbestaan van de mensheid garandeert.  

HONDERD JAAR EENZAAMHEID EN HET LABYRINT VAN DE EENZAAMHEID (ter nagedachtenis aan Gabriel Garcia Marquez)

Van links naar rechts: Gabriel garcia Marquez, Octavio Paz en Mario Vargas Llosa

Voor zover ik weet zijn er twee Latijns Amerikaanse boeken waarin het woord eenzaamheid voorkomt in de titel: 'Honderd jaar eenzaamheid' van de zojuist overleden Colombiaanse schrijver en journalist Gabriel Garcia Marquez (1927 -2014) en 'Het labyrint van de eenzaamheid' van de Mexicaanse dichter en essayist Octavio Paz (1914-1998). 'Het labyrint van de eenzaamheid' verscheen in 1950. 'Honderd jaar eenzaamheid' in 1967. Tussen beide schrijvers zit bijna een generatie verschil. Beide schrijvers hebben de Nobelprijs voor de litteratuur gekregen: Gabriel Marquez al in 1982, Octavio Paz pas in 1990.

Marquez is met zijn fantastische vertellingen en heldere, journalistieke stijl voor veel meer lezers toegankelijk dan Paz met zijn gedichten en essays over Mexico en kunst. Beide hadden meer dan gemiddeld belangstelling voor politiek. Paz was zelfs ooit ambassadeur van zijn land maar bedankte in 1968, een internationaal jaar van studentenopstanden, voor de eer na het bloedbad onder protesterende studenten op Plaza Tlatelolco in Mexicostad. Dat was een jaar nadat 'Honderd jaar eenzaamheid' was verschenen. Tien dagen na het bloedbad vonden de Olympische Spelen in Mexico plaats. Ook toen al werd de prijs voor rustige Olympische Spelen met onderdrukking en zelfs bloed betaalt. Dat zou de sporters en het Olympisch Comitee toch eens tot nadenken moeten brengen.

Latijns Amerika heeft sinds de onafhankelijkheid tientallen revoluties en even zoveel revolutionairen meegemaakt. Ook zij bepalen mee de identiteit van dat continent. Hierboven een foto van de twee Mexicaanse revolutionairen Emiliano Zapata (links) en Pancho Villa (rechts) met hun vrouwen.(Foto:Augustin Casasola, Mexico)

Marquez gebruikte later zijn vriendschap met Fidel Castro, ontstaan in de tijd dat hij op Cuba woonde om verslag te doen van de Revolutie (1959), om Cubaanse politieke gevangenen vrij te krijgen. Ondanks dat Cuba onder Castro een communistische dictatuur werd, nam Marquez nooit afstand van Castro's Cuba. Je ziet dat vaker onder intellectuelen in Latijns Amerika. Ze kiezen niet onvoorwaardelijk voor democratie en mensenrechten maar blijven hangen tussen de romantiek van de Revolutie en hun anti-Amerikanisme.

Paz is op dit punt duidelijker. Hij koos zonder reserves voor de democratie net als later de Peruaanse schrijver Vargas Llosa, eveneens winnaar van de Nobelprijs voor de litteratuur (2010). Vargas Llosa werd daarvoor met hoon overladen door links Latijns Amerika wat nog versterkt werd toen hij een gooi deed naar het presidentschap van zijn land. Dat is treurig want Vargas Llosa is net zo'n goede verteller van fantastische verhalen als Marquez. Paz, Marquez en Vargas Llosa hebben met hun verhalen er toe bijgedragen dat de Latijns Amerikaanse cultuur een eigen gezicht en identiteit kreeg. Door hen is Latijns Amerika niet langer meer een afgeleide van Europa en zijn voormalige koloniale moederlanden en ook niet van de VS.

Het grootste deel van de Latijns Amerikaanse bevolking stamt af van de oorspronkelijke Indiaanse bevolking, de  blanke kolonisten en de negerslaven. Hierboven een antieke ingekleurde studiofoto uit Mexico.

Ik vermoed dat het woord eenzaamheid in hun beider beroemdste boeken precies dat betekent. Wij Mexicanen, wij Colombianen, wij Latijns Amerikanen zullen het alleen moeten doen. Er is niemand anders die ons kan helpen om op ons continent onszelf te worden en te zijn, te leven en te overleven. We zullen zelf het wiel moeten uitvinden: politiek, sociaal en economisch. In het boek 'Honderd jaar eenzaamheid' lezen we dat de stamvader van de Buendia's ontdekt dat de wereld rond is. Het is net als de uitvinding van het ijs een metafoor voor de ontdekking van het eigen land, de eigen cultuur en identiteit. Het familie epos over honderd jaar eenzaamheid is de vertelling van de ontdekking van het eigene: de wetten van de wereld, de revolutie, de politiek, het landverraad, de wellust en de toekomst

Paz is daar aan het begin van zijn 'Labyrint van de eenzaamheid' ondanks zijn dichterlijke taal of juist misschien wel dank zij, het duidelijkst over. Zijn metafoor is dichterlijk, die van de jongere die zichzelf en de wereld ontdekt: “de ontdekking van onszelf manifesteert zich in het besef dat we alleen zijn;tussen de wereld en onszelf vertoont zich een ongrijpbare, doorzichtige muur; die van ons bewustzijn. Zeker, als we net zijn geboren voelen we ons alleen; maar kinderen en volwassenen kunnen hun eenzaamheid overstijgen en zichzelf door spel of arbeid vergeten. Maar de jongeren, hangend tussen kindertijd en jeugd, blijft voor een moment versteld staan voor de oneindige rijkdom van de wereld. De jongere staat verbaasd over zijn bestaan. Na de verbazing volgt de overdenking: gebogen over de rivier van zijn bewustzijn vraagt hij zich af of dit gezicht, dat langzaam verschijnt op de bodem, misvormd door het water, het zijne is. Het unieke zijn -pure sensatie bij het kind- verandert in een probleem en vraag, in vragend bewustzijn. Bij de volkeren die bevangen zijn door hun groei gebeurt ongeveer hetzelfde. Hun bestaan manifesteert zich als een vraag: wie zijn we en hoe worden we wie we zijn?” (Octavio paz, El laberinto de la soledad', 1959 Fondo de Cultura Economica, blz.9)  

PROYECTO COSTA RICA 1977-1979 (part 2)

Ama de Casa de un Cafetalero, Septiembre 1977

Hijos de un Cafetalero frente la Casa, septiembre 1977

FLANDERS-LAND 7

Flanders-Land 7, 3 Vrouwen, Antwerp, 6 januari 2013

Flanders-Land 7, 3 Mannen, Antwerp, 6 januari 2013

HET RUSSISCH NEO-NATIONALISME VAN POETIN

De Russische President Vladimir Poetin is de architect van het Russisch Neo-Nationalisme (een digitale fotobewerking van Petrus)

Het zal intussen wel duidelijk geworden zijn dat Putin geen democraat is. Putin is gepokt en gemazeld in de Sovjet Tijd als functionaris van de KGB, de door Lenin opgebouwde geheime dienst die Stalin uitbouwde tot een orgaan voor staatsterrorisme. Vladimir Putin hoort in het rijtje van Lenin en Stalin. Zij op hun beurt waren niets anders dan het vervolg op het autoritaire Tsarenregime, maar dan gebaseerd op het Marxisme.

Is het de schuld van Marx, die ook geen democraat was, dat het autoritaire regime van de Tsaar vervangen werd door het al even autoritaire Communistische regime? Ik denk het niet. Het Marxisme met zijn universele pretenties kwam Lenin politiek en leerstellig goed van pas in zijn strijd tegen de Tsaristische reactionairen en de democraten. Voor Lenin was het daarbij geen probleem dat de boerenstaat Rusland de fase van het ontwikkelde kapitalisme zoals die door Marx was voorzien, zou overslaan om meteen over te gaan naar het Communisme met zijn dictatuur van het proletariaat. Vooral dat laatste kam hem goed uit want dan kon hij Rusland inrichten naar zijn inzichten en van niemand anders.

Lenin was een Russische versie van de Franse revolutionair Robespierre. Met hulp van Trotski schakelde hij tijdens de burgeroorlog tussen Roden en Witten de adel definitief als machtsfactor uit. Stalin was de man die er daarna voor zorgde dat zich daarna geen democratisch gezinde burgerij kon ontwikkelen. Tot op de dag van vandaag ontbreekt het in Rusland aan een burgermaatschappij met een middenklasse die de basis zou kunnen zijn voor democratisering van het land.

Poetin zet de autoritaire traditie van zijn land, die kort is onderbroken door Gorbatsjov en Jeltsin, voort met behulp van een klasse van kapitalistische Oligarchen (het kapitalisme van de weinigen) die aan hem persoonlijk en aan de Staat onderworpen zijn. Oligarchen die het machtsspel van Poetin niet mee wilden spelen, verdwenen achter tralies of zoals gebruikelijk in de Russische geschiedenis naar het buitenland. Tot dat spel behoort ook de ontwikkeling van een pseudo-democratie met een pseudo politieke partij, inclusief een nabootsing van de vroegere Rode pioniertjes, zogenaamde vrije verkiezingen, zogenaamde vrijheid van meningsuiting en een parlement dat voornamelijk een applausmachine is voor de machthebbers. De Orthodoxe kerk mocht terug komen in het centrum van de macht maar net als in de tijd van de Tsaren, als dienstmaagd van de Staat en zijn Heersers.

Het Communisme als samenbindende leer heeft Putin vervangen door een hernieuwd Russisch nationalisme ondersteund als vanouds door de Russische Orthodoxe Kerk. Voeg daarbij dat Poetin met lede ogen heeft moeten aanzien hoe het Sovjet Rijk in stukken uiteen viel om ten prooi te vallen aan het -in zijn ogen – decadente Westen en zijn eeuwige machtsrivaal de Verenigde Staten en je begrijpt dat het er op een kwade dag van moest komen dat het Rusland van Poetin weer tegenover het Westen zou komen te staan. Wat we vandaag zien op de Krim en in Oost Oekraïne is het resultaat van het door Poetin opgebouwde Russisch neo- nationalisme met als steunpilaar de Russische orthodoxe kerk en een klasse van groot kapitalistische Oligarchen.

Waarom hebben we in het Westen dit niet zien aankomen? Ik denk omdat we het niet wilden en niet konden zien zien. Door de onverwachte val van de Berlijnse muur in 1989, het daarop uiteenvallen van het Sovjet imperium en de wonderbaarlijke opkomst van het kapitalistische communistische China, dachten we dat we in een nieuw libaarl-democratisch tijdperk waren gekomen. Daarbij komt nog dat Westerse intellectuelen met hun overheersende vooruitgangsoptimisme de continuïteit van geschiedenis en cultuur chronisch onderschatten.

Dank zij Rusland staan we weer oog in oog met het Russische Neo-Nationalsime geboren uit het Negentiende eeuwse nationalisme en staatsabsolutisme. Hoe gaan we democratisch Europa dit het hoofd bieden? Door de Europese Unie af te breken zoals sommige nationalisten voorstellen? Ik denk dat we dan verder van huis zullen geraken dan ooit. Niets lijkt dan meer in de weg te staan dat ook Europa de chaos zal kennen van neo-nationalisme misschien zelfs wel met gewapende conflicten. Vandaag klinkt dat nog erg onwaarschijnlijk, maar dat dachten we ook van Rusland totdat we Poetin de Krim zagen innemen. En vergeet ook niet dat tot voor kort een agressief nationalistisch spook rondwaarde in het voormalige Joegoslavië, de toenmalige grens van de Europese Unie. En wat te denken van het neo-nationalisme van Europees buurland Turkije ? Kortom, we zijn er nog lang niet klaar mee. De EU en de NAVO lijken de meest geschikte instrumenten om de nieuwe problemen het hoofd te bieden.

LAGE KUNSTGODEN

Daar staan we dan, wij de lage goden van de kunst. We staan in de rij om een plaatsje te krijgen in het rijk der goden van de kunst, het Gemeentemuseum Den Haag, een Kunsttempel voor de hoge goden van de kunst. Om daar voor heel even een plekje te bemachtigen, hebben we ingeschreven voor de jaarlijkse ZomerExpo 2014 met als thema Licht. Nu nog hopen dat de 12 Rechters van de Dag en de 6 Rechters van de Avond ons gunstig gezind zullen zijn en toelaten tot de Kunsttempel. Sommigen in de nog altijd groeiende rij zijn nerveus. Ze praten hun zenuwen weg tegen iemand naast hen. Anderen wachten zwijgend en geduldig.

Langzaam maar zeker, alsof we aarzelen om de Sint Joseph Opifexkerk in Leidschendam, binnen te gaan, schuifelen we voort. De Kerk als Kunsttempel, een prachtige metafoor voor de vervanging van religie door kunst. Eenmaal in de rij is er geen weg meer terug. Bovendien we hebben er voor betaald, 30 € inschrijfgeld per kunstwerk, groot of klein. Kunst kost geld. Wat door mensenhanden wordt gemaakt is nooit gratis. Gratis is het privilege van de Grote Kunstenaar die alles gemaakt heeft. Met zijn werk mogen we doen wat we willen zo lang als het duurt.

Onze kunstwerken, ik heb er 2 bij me, krijgen elk een nummer. De inschrijfster zet de nummers voor alle zekerheid ook nog op een polsbandje zodat niemand kan betwisten dat ze van mij zijn. We mogen doorlopen om de boel uit te pakken. We komen opnieuw in een rij te staan. Velen zijn geroepen maar weinig uitverkoren. Van de 3000 kunstwerken gepresenteerd door 1750 lagere kunstenaarsgoden zullen er slechts 250 uitverkoren worden! Het blijft een smal pad naar het Rijk der Kunstgoden.

Ik zie de man en vrouw die net nog dapper buiten in de rij stonden met 3 schilderijen van formaat, al vertrekken. Niet uitverkoren betekent maken dat je weg komt. Ik ben aan de beurt en mag mijn kunstwerken afgeven aan 2 vrijwilligers met witte handschoenen aan. Zo te zien is mijn kunst nu al een beetje gewijd, nog voordat het in een kunsttempel heeft gehangen. Nu wachten op het oordeel van De Twaalf Rechters. Ik las dat ze er ongeveer 18 seconden over doen om hun oordeel te vellen. Wat bezielt ons om ons werk waar we onze ziel en zaligheid in hebben gelegd aan te bieden voor een oordeel van 18 seconden. Vanwaar deze dwaasheid?

Daar zijn ze alweer. Mijn beide werken mogen blijven. Ze zullen aan De Zes Avondrechters voorgelegd worden. Na half acht vanavond krijgen wij de achterblijvers, de voorlopig gezegenden de definitieve uitslag. Ik weet niet of ik er blij mee moet zijn. Het is niet de eerste keer dat ik dit meemaak en waarom moest ik het dan zo nodig weer meemaken? Ik twijfel of het de moeite waard is om door te gaan. Maar wie A zegt moet ook B zeggen. E zit niks anders op dan de dag te vullen tot Het Eindoordeel.

Foto genomen tijdens de bevrijding van het Nazi Concentratiekamp Buchenwald.

We gaan naar het fotomuseum in Den Haag, naar de tentoonstelling van de Noord Amerikaanse Fotografe “MargaretBourke-White - Beslissende momenten 1930-1945.” Zij is een van de meesters van de Amerikaanse fotografie uit de jaren dertig vorige eeuw. Die zijn nog altijd mijn inspiratiebronnen en voorbeelden. Haar prachtige, verzorgde, goed gecomponeerde zwart/wit foto's zijn een mengsel van straatfotografie en portretfotografie. Zo zie ik een prachtig portret van de politieke reus Churchill, van de meedogenloze dictator Stalin en een van zijn moeder. Zou zij geweten hebben van de misdaden van haar zoon? Dat moet toch verschrikkelijk zijn. Bourke White maakte ook de wereldbekende foto's in het concentratiekamp Buchenwald toen dat bevrijd werd door de Amerikanen. Als kind van haar tijd geloofde Bourke White in de industriële vooruitgang. Ze belijdt dat geloof met tientallen prachtige foto's van machines en mensen. Ik zie foto's die nu een aanklacht zijn tegen milieuvervuiling maar toen een lofzang op de industriële vaardigheid. Het kan verkeren.

Piet Mondriaan, Composition V, olieverf op doek, 1914

Het laatste uur voor sluiting gaan we kijken naar de tentoonstelling “Mondriaan en het kubisme, Parijs 1912-1914”. Ik word al in de eerste zaal geroerd door een prachtig kubistisch schilderijtje van Picasso en vraag me opnieuw af hoe hij dat toch doet? De schilderijen van Braque (hij zou 'de uitvinder' zijn van het kubisme), Léger, Le Fauconnier (kende ik nog niet) zijn ook goed, maar halen het niet bij hem. En dan zien we de Composities van Mondriaan, zijn voorstudies voor het eigenlijke grote werk waarmee hij bekend is geworden. In de studies zie je pas goed de schilderkunstige én geestelijke zoektocht van Mondriaan. Heel boeiend en verhelderend.

Op de website over de tentoonstelling lees ik een treffende zin over het verschil tussen Picasso en Mondriaan: “Voor Picasso was het kubisme een manier om het publiek én de kunstenaars op de hak te nemen; het kubisme stond al snel voor vernieuwing en avontuur. Mondriaan vat het kubisme veel ernstiger op, als een manier om met behulp van kleur en lijn door te dringen tot de kern van kunst en schoonheid.” Als kind van een Protestantse natie was Mondriaan met ernst opgegroeid. Hij zou zijn hele leven lang ernstig blijven.

Het is tijd om terug te gaan naar de tijdelijk Kunsttempel de St. Joseph Opifexkerk om het Laatste Oordeel van De Zes Avond Rechters te horen. De kudde staat klaar voor de kerkdeuren. Als die open gaan, verzamelen we ons voor de afzetting binnen. Terwijl de kunstwerken door vrijwilligers met witte handschoenen worden binnengedragen, roept een vrijwilligster boven op een tafel het bijbehorende nummer af. Als je werk uitverkoren is om in de Haagse Kunsttempel te worden gehangen, dan word je door een andere vrijwilligster gefeliciteerd en krijg je een enveloppe.

New Minimalism Number 14, foto op dibond, Antwerp, 7 November 2014

Een van mijn twee kunstwerken blijkt uitverkoren te zijn. Toch enige opluchting en meteen ook bezorgdheid over de nazorg. Het betekent tenminste 3 keer op en neer naar den Haag. Het is een verkooptentoonstelling dus moet er een formulier voor eventuele verkoop ingevuld, ondertekend en opgestuurd worden. Dertig procent van de opbrengst is voor organisator Art World. Kunst is geld. Ik heb het daarstraks nog gelezen over Picasso en Mondriaan. Galeriehouders hielden werk van hun achter of van de markt om de prijs op te drijven. Kunst is geld én marketing.

DUTCH-LAND 15

Dutch-Land 15, Spoorwegovergang, Friesland, augustus 2005

Dutch-Land 15, Hoera een Meisje, Friesland, augustus 2005